Dominantą panoramy Starego Miasta w Sandomierzu jest pozostałość fundowanego w 1602 r. przez Hieronima Gostomskiego, wojewodę poznańskiego i kasztelana sandomierskiego dużego zespołu klasztornego jezuitów, zwanego od jego nazwiska Collegium Gostomianum.
Zespół ten wznoszony był w latach 1602-1615 pod kierownictwem Michała Hintza archiekta jezuickiego i składał się z dwu skrzydeł: wschodniego - przeznaczonego na szkołę i południowego - mieszczącego klauzurę klasztorną. Budynki kolegium wzniesiono na krawędzi skarpy wiślanej otaczającej kościół parafialny św. Piotra (wzmiankowany już od 1166 r.), który od 1714 r. stał się świątynią klasztorną. Zachowane wschodnie skrzydło zespołu klasztornego od początku przeznaczone było dla szkoły średniej nowego typu.
Z czasem sandomierski klasztor stał się prężnym ośrodkiem szkolnym i gospodarczym. W 1636 r. wzniesiono seminarium duchowe dla archidiakonatu sandomierskiego i powierzono jego prowadzenie jezuitom, działał teatr szkolny, wspaniałe winnice klasztorne zaopatrywały w wino inne domy zakonne na obszarze Polski i Litwy. Z klasztorem sandomierskim związani byli w XVIII w. m.in. Gabriel Rzączyński, wybitny fizjograf, ornitolog i Józef Karsznicki - architekt.
Po kasacie zakonu w 1773 r. klasztor przechodzi w zarząd Komisji Edukacji Narodowej. Zachowane skrzydło wschodnie nieprzerwanie zajmowane było przez szkołę, natomiast południowe zniszczone pożarem w 1813 r. mimo kilku prób adaptacji popadło w ruinę i dziś już nie istnieje.
W okresie II wojny światowej gmach Collegium Gostomianum zajęty był na cele wojskowe, a po wojnie do 1986 r. mieściło się tu I Liceum Ogólnokształcące (jedno z najstarszych gimnazjów w Polsce).
Gmach Collegium Gostomianum jest jednym z najcenniejszych zabytków Sandomierza, stanowi wspaniałą dominantę w panoramie od strony Wisły, a sam zachował układ przestrzenny, wystrój architektoniczny i ocalałą w dwu kondygnacjach eliptyczną klatkę schodową, która jest pierwszą tego typu konstrukcją w Polsce.
Koncepcja remontu tego obiektu i przywrócenia mu pierwotnej funkcji szkolnej uzyskała wysoką ocenę Rady Konserwatorskiej przy Generalnym Konserwatorze Zabytków w Polsce.
We wrześniu 2001 r. Liceum powróciło do macierzystej siedziby
Autor dziękuje serdecznie prof. Waldemarowi Białouszowi za udostępnienie swojej pracy pt. "Zwierciadło czasu" oraz innych pomocnych informacji dotyczących historii Collegium Gostomianum.
