Prof. dr hab. Henryk Chałupczak
Urodził się 23 kwietnia 1952 roku we wsi Dacharzów k. Sandomierza w rodzinie Stanisława i Jadwigi Chałupczak z domu Grzesiak. Ukończył szkołę podstawową w Radoszkach w roku 1967, potem przez 4 lata uczył się w I Liceum Ogólnokształcącym w Sandomierzu. W tym okresie największe sukcesy odnosił w różnych dyscyplinach sportowych. Reprezentował szkołę w zawodach piłki ręcznej, lekkoatletyce, siatkówce. Był to okres, w którym I LO dominowało właśnie w tych dyscyplinach.
W latach 1971-1976 studiował historię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Był aktywny w ruchu studenckim tak naukowym, jak i sportowym. Pełnił szereg funkcji w SZP (potem SZSP), był m. in. wiceprzewodniczącym Rady Wydziału ZSP, przewodniczącym Komisji Turystyki i Sportu ZSP, przewodniczącym Studenckiego Koła Nauk Politycznych.
Pracę zawodową rozpoczął jeszcze jako student V roku. W 1975 roku został zatrudniony w Międzyuczelnianym Instytucie Nauk Politycznych UMCS. Studia ukończył z wyróżnieniem, po obronie pracy magisterskiej nt. Normalizacja stosunków PRL-RFN w ocenie studentów Wydziału Humanistycznego i Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego UMCS w Lublinie (1976). Praca doktorska nt. Polskie towarzystwa szkolne w Niemczech 1922-1939 (1981), praca habilitacyjna pt. II Rzeczypospolita a mniejszość polska w Niemczech (1990). Stanowisko profesora nadzwyczajnego UMCS otrzymał w roku 1996, tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych w roku 2000, stanowisko profesora zwyczajnego w Zakładzie Badań Etnicznych Wydziału Politologii w roku 2004. Prodziekan Wydziału Politologii w latach 1999-2004, Dziekan Wydziału w latach 2004-2005, kierownik Zakładu Badań Etnicznych Wydziału Politologii od roku 2004. Od września 2006 r. Prorektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Zamościu. Wieloletni członek Senatu UMCS, członek Komitetu Badań Polonii PAN od roku 1992, przez kilka kadencji wiceprzewodniczący, wybierany też do Prezydium Komitetu.
Od lat aktywnie uczestniczy w życiu społeczno-politycznym swojego środowiska. Przez 5 lat studiów był starostą roku, członkiem ZSP (SZSP), gdzie pełnił funkcje z wyboru (wiceprzewodniczący Rady Wydziału). W latach 1975-1990 był członkiem PZPR (w latach 1883-1990 sekretarzem POP na Wydziale). Jest członkiem Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego.
Zainteresowania naukowe Henryka Chałupczaka obejmują historię najnowszą, politologię i stosunki międzynarodowe. Szczególnie interesuje się zagadnieniem mniejszości narodowych i ich rolą w stosunkach polsko-niemieckich. Jeszcze jako student, w ramach studenckiego ruchu naukowego, uczestniczył w badaniach przemian świadomości społecznej ludności tworzącego się wówczas Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Od roku 1975 uczestniczył przez kilkanaście lat w realizacji programów w ramach Centralnego Programu Badań Podstawowych a potem programu "Niemcy - Polska. Tradycje i dążenia". Studiował w Albert-Ludwigs-Universität we Freiburgu (byłe RFN) oraz Franz-Mehrings-Institut w Lipsku (była NRD). Odbył staże naukowe w Instytucie Historii PAN, Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie Wrocławskim, Uniwersyte-cie Śląskim w Katowicach. W swoim dorobku posiada ponad 200 publikacji, w tym kilkanaście zwartych oraz o charakterze monograficznym. Do najważniejszych zaliczają się: II Rzeczpospolita a mniejszość polska w Niemczech, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1990; III Rzeczpospolita a mniejszość polska w Niemczech, Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, Poznań 1992; Szkolnictwo polskie w Niemczech 1919-1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996; Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1995, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996, 1999, 2000, 2004; Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. Materiały do bibliografii 1990-1995, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996; Zjazdy i konferencje konsulów polskich w Niemczech. Protokóły i sprawozdania 1920-1939. Generalversammlungen und Konferenzen von polnischen Konsuln in Deutschland. Protokolle und Berichte 1920-1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1999 (współautor); Zjazdy i konferencje konsulów polskich w Niemczech. Referaty. Generalversammlungen und Konferenzen von polnischen Konsuln in Deutschland. Referaten 1928-1938, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002 (współautor); Polska - Białoruś. Problemy sąsiedztwa, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2005 (redaktor); Mniejszości narodowe i etniczne w procesach transformacji, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006 (redaktor). Za osiągnięcia i sukcesy został odznaczony Brązowym, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi.
Od roku 1976 mieszka wraz z rodziną we wsi Niemce, leżącej 13 kilometrów od Lublina. Żona Elżbieta, pracuje jako nauczyciel w Zespole Szkół nr 1 w Niemcach. Hobby: sport, polityka, praca na działce i czytanie, czytanie...
Andrzej Chudy
Urodził się 1 września 1916 roku w Pęcławicach. Uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego im. Józefa Piłsudskiego w Sandomierzu, gdzie uzyskał maturę w 1935 roku. W latach 1935-1938 był słuchaczem Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej. Po jej ukończeniu i promocji na stopień podporucznika został skierowany do służby w 1 Morskim Batalionie Strzelców w Wejherowie.
We wrześniu 1939 roku jako oficer służby stałej brał udział w walkach 1 Morskiego Pułku Strzelców, w którym dowodził plutonem 2 kompanii piechoty. Wzięty do niewoli, wojnę spędził w oflagach: Prenzlau, Arnswalde, Gross Born, Lübeck.
Po wojnie, od czerwca do grudnia 1947 roku służył w wojsku jako dowódca kompanii w Szkolnym Pułku Marynarki Wojennej. Po zwolnieniu z wojska, przez wiele lat, do przejścia na emeryturę we wrześniu 1976 roku, pracował w różnych przedsiębiorstwach związanych z gospodarką morską.
Przeszłość kombatancka i wynikające z niej moralne zobowiązanie wobec poległych kolegów, spowodowały zainteresowanie losem cmentarzy, na których spoczywają Obrońcy Wybrzeża. Przez wiele lat prowadził żmudne badania dokumentujące poległych i pomordowanych w latach II wojny światowej oraz miejsca ich pochówku. Był autorem ewidencji cmentarzy żołnierzy polskich, poległych i zmarłych z ran w czasie obrony Wybrzeża. Opracował kilkudziesięciostronicowe uzupełnienie do listy marynarzy polskich poległych w obronie Wybrzeża w 1939 roku. Swoją wiedzą wspierał Komisję Upamiętniania działającą przy Wojewódzkim Obywatelskim Komitecie Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa w Gdańsku. 15 kwietnia 1980 roku został powołany w skład członków Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku. Był inicjatorem przeprowadzonej przez tę komisję ekshumacji grobów zamordowanych więźniów Stutthofu. Zweryfikował listy strat osobowych polskiego środowiska nauczycielskiego, uwzględniając zamordowanych i zaginionych z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Dziełem jego życia było obszerne, liczące blisko 300 stron maszynopisu opracowanie zawierające dokumentację dotyczącą ponad 2 tysięcy osób pochowanych na cmentarzu Zaspa w Gdańsku - nekropolii będącej symbolem zbrodni hitlerowskich.
Andrzej Chudy za udział w obronie Wybrzeża w 1939 roku został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Kampanii Wrześniowej, Medalem "Za Udział w Wojnie Obronnej 1939". Natomiast za wybitne zasługi w dokumentowaniu zbrodni przeciwko narodowi polskiemu został odznaczony w 1995 roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Ponadto uhonorowany był Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej oraz Odznaką Honorową "Zasłużonym Ziemi Gdańskiej".
Zmarł po ciężkiej chorobie 10 kwietnia 1996 roku i został pochowany z honorami wojskowymi na Cmentarzu Łostowickim w Gdańsku.
Leon Cieśla
Leon Cieśla, pseudonimy "Poświt", "Mściwój", "Konrad", urodził się 31 stycznia 1912 roku we wsi Komorna w powiecie sandomierskim, jako najmłodsze, siódme z kolei dziecko drobnych rolników. W latach 1926-1933 uczęszczał do Gimnazjum w Sandomierzu, które ukończył z wyróżnieniem. Następnie odbył służbę wojskową i po powrocie do Sandomierza pracował dwa lata jako kancelista. W roku 1937 rozpoczął studia prawnicze w Warszawie. Jednocześnie pracował w kancelarii adwokata Bolesława Babskiego, znanego działacza ludowego i posła na Sejm. Z czasem sam Cieśla też związał się z ruchem ludowym.
Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, dostał się do niewoli, z której udało mu się uciec. Przedostał się do Opatowa do siostry i włączył się w działalność ruchu oporu. Początkowo był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a później Batalionów Chłopskich. Pracy w BCh poświęcił się całkowicie. Tworzył struktury organizacyjne i pełnił odpowiedzialne funkcje. Od czerwca 1941 r. do stycznia 1942 roku pełnił funkcję komendanta BCh w powiecie iłżeckim, później przez kilka miesięcy był komendantem BCh w powiecie mieleckim, a od lipca 1942 roku był komendantem w powiecie sandomierskim. Leon Cieśla w czasie dwuletniej pracy konspiracyjnej w Sandomierzu odegrał istotną rolę w organizowaniu i kierowaniu Batalionami Chłopskimi. 7 marca 1944 roku został aresztowany i wywieziony do obozu w Gross-Rosen, a w lutym 1945 r. przewieziono go do obozu Funffteichen, gdzie zmarł. Po drugiej wojnie światowej jedna z ulic Sandomierza została nazwana jego imieniem.
