Ks. prof. dr hab. Józef Pastuszka
"W moim życiu połączyłem dwa powołania - kapłaństwo i profesurę.
Było to powiązanie szczęśliwe, które wypełniło mi życie".
Józef Pastuszka urodził się 28 lutego 1897 roku we wsi Rzeczniówek, należącej do gminy i parafii Rzeczniów, położonej w ziemi iłżeckiej, która w owym czasie wchodziła w skład guberni radomskiej. Rodzice, Franciszek i Tekla z Wróblewskich, byli zamożnymi rolnikami, gospodarującymi na ponad 10-hektarowym gospodarstwie. W domu rodzinnym oprócz Józefa było jeszcze czworo rodzeństwa.
W latach 1904-1908 uczęszczał do miejscowej szkoły podstawowej, następnie kontynuował naukę w sześcioklasowym Progimnazjum Męskim w Sandomierzu. W 1912 roku ukończył szkołę i jako piętnastoletni młodzieniec zgłosił się do Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Został wpisany w poczet alumnów. Szkołę średnią przerwał wybuch I wojny światowej. Cała rodzina została przesiedlona na wschód w okolice Brześcia. W roku 1915 Józef Pastuszka przeniósł się do Petersburga, gdzie wstąpił do rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego, a po upływie dwóch lat rozpoczął studia w Carskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu, której rektorem był ksiądz Idzi Radziszewski. Wybuch rewolucji bolszewickiej w listopadzie 1917 roku spowodował zamknięcie Akademii i przerwanie studiów. Dzięki pokojowi brzeskiemu już subdiakon Józef Pastuszka wrócił w maju 1918 roku do Sandomierza, skąd po krótkim czasie został wysłany do Innsbrucku w Austrii na tamtejszy uniwersytet celem kontynuowania studiów. Lata 1918-1921 były szczególnie ważne i pracowite, bowiem w 1919 roku w Sandomierzu otrzymał święcenia kapłańskie, w październiku 1920 r. obronił rozprawę doktorską "De privilegio canonis" i został promowany na doktora teologii, a już w roku następnym uzyskał stopień licencjata filozofii w Instytucie Filozofii Scholastycznej. W roku 1921 powrócił ze studiów zagranicznych do kraju i został mianowany profesorem Seminarium Duchownego w Sandomierzu oraz prefektem alumnów. Ksiądz Józef Pastuszka uczył przedmiotów filozoficznych w Wyższym Seminarium i języka niemieckiego w Niższym Seminarium, jednocześnie pracował nad przygotowaniem dysertacji doktorskiej z filozofii na temat "De orgine potestatis civilis iuxta Robertum Bellarminum". W roku 1925 uzyskał doktorat z filozofii i pod kierunkiem księdza profesora Konstantego Michalskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowywał się do habilitacji, która odbyła się w maju 1930 roku na Wydziale Teologicznym tegoż uniwersytetu.
W roku akademickim 1930-1931 już jako samodzielny pracownik naukowy i zastępca profesora rozpoczął wykłady na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego w zakresie: filozofii religii, psychologii religii i filozofii współczesnej. Z powodu redukcji katedry i tym samym pogorszenia statusu zawodowego i ekonomicznego w roku 1934 za aprobatą biskupa sandomierskiego opuścił uniwersytet i przyjął powołanie na katedrę psychologii na Wydziale Humanistycznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej.
Lata okupacji ksiądz profesor spędził w swojej macierzystej diecezji, bowiem z Lublina musiał uchodzić przed Niemcami, którzy poszukiwali go z powodu przedwojennych publikacji na temat hitleryzmu i rasizmu. Początkowo przebywał w rodzinnym Rzeczniówku, później schronił się w Lipowej koło Opatowa. Był kapelanem Sióstr Miłosierdzia w Lipowej, pracował naukowo i udzielał się w tajnym nauczaniu.
Po wyzwoleniu w kwietniu 1945 powrócił do Lublina, by z dużym zaangażowaniem włączyć się w odbudowę życia naukowego KUL. Zorganizował Wydział Filozofii Chrześcijańskiej i został jego pierwszym dziekanem. W latach 1946-1947 wydał dwutomową "Psychologię ogólną, był redaktorem pierwszych tomów "Roczników Filozoficznych KUL", należał do komitetu redakcyjnego "Roczników Teologiczno-Kanonicznych" oraz "Zeszytów Naukowych". W końcu 1951 roku pełnił funkcję rektora uczelni, po usuniętym w ramach represji stalinowskich księdzu profesorze Antonim Słomkowskim. Jednak kilka miesięcy później, tj. w 1952 roku, wraz z kilkoma innymi profesorami sam padł ofiarą tychże prześladowań, musiał opuścić uczelnię i Lublin. Znalazł schronienie w Sandomierzu jako wykładowca w Seminarium Duchownym, gdzie wykładał przedmioty filozoficzne: teorię poznania, metafizykę, historię filozofii. Jednak już po dwóch latach (1954 r.) władze komunistyczne wymusiły na biskupie Janie Kantym Lorku zwolnienie księdza profesora, zarzucając mu krytykę ideologii komunistycznej jeszcze w okresie przedwojennym oraz oskarżając go po pseudonaukowej interpretacji jego dzieł o sympatie i gloryfikowanie nazizmu. Paradoksalnie za te same publikacje, z których powodu poszukiwali go Niemcy w latach okupacji, komuniści prześladowali go w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych. Po usunięciu z seminarium został zatrudniony w Sądzie Biskupim jako sędzia posynodalny, gdzie pracował do końca 1956 roku. "Odwilż październikowa" 1956 roku spowodowała ocieplenie stosunków rząd - Kościół, w wyniku których ówczesny minister szkolnictwa wyższego uchylił decyzję z 1952 roku i ksiądz Pastuszka w styczniu 1957 roku powrócił na stanowisko profesora KUL. Kilka miesięcy później został dziekanem Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, a po reorganizacji Wydziału stał na czele Instytutu Filozoficzno-Psychologicznego, którym kierował aż do przejścia na emeryturę w 1969 roku. Na ten dwunastoletni okres działalności księdza profesora przypada publikacja jego ważnych dzieł, to jest nowe (już trzecie) tym razem jednotomowe wydanie "Psychologii ogólnej", dwa wydania książki "Charakter człowieka", obszernej "Historii psychologii" oraz szeregu pomniejszych prac.
Na emeryturze profesor kilka lat mieszkał w konwikcie księży przy KUL. W 1978 roku powrócił ostatecznie do Sandomierza, gdzie mieszkał w domu kapitulnym. Niemal do końca życia usiłował być czynny, mimo nasilających się dolegliwości i wręcz kalectwa - głuchoty. Zmarł w Sandomierzu 13 stycznia 1989 roku. Został pochowany w Rzeczniowie u boku rodziców.
Ksiądz profesor Józef Pastuszka pozostawił bogatą spuściznę pisarską (P.H. Szumił w artykule "Bibliografia podmiotowa i przedmiotowa ks. prof. J. Pastuszki" zamieszczonym w "Zeszycie Naukowym KUL" wymienia ponad 20 tytułów książkowych i ponad 330 innych prac: rozpraw, artykułów, recenzji) oraz pamięć wybitnego uczonego, wychowawcy wielu pokoleń młodych ludzi, dla których umiał być również przyjacielem.
Aleksander Patkowski
Urodził się 4 marca 1890 roku w Ożarowie pod Sandomierzem. Jego ojciec Leon był lekarzem powiatowym. Matka Helena, z domu hr. Grodzka, wychowywała dzieci w duchu patriotycznym. W roku 1899 Patkowscy przenieśli się do Sandomierza, gdzie Aleksander w latach 1899-1904 uczęszczał do Progimnazjum Rządowego (mieszczącego się w Collegium Gostomianum). Od roku 1904 uczył się w Warszawie, początkowo w V Gimnazjum Rządowym a po strajku szkolnym w 1905 roku, w którym brał udział, uczęszczał na komplety, po czym przeniósł się do prywatnego gimnazjum polskiego P. Chrzanowskiego.
Po otrzymaniu świadectwa maturalnego w 1908 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim w zakresie filologii klasycznej i filologii polskiej. W tym czasie podjął pracę w teatrze amatorskim, oraz działalność w kołach naukowych. Opublikował m.in. artykuły "O teatrze amatorskim" oraz szkice "Lew Tołstoj na tle literatury rosyjskiej XIX wieku". W roku 1911 przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie studiował filologię polską oraz angielską. W 1916 roku wydał studium o G.K. Chestertonie "Apostoł nierozsądku".
Po wybuchu I wojny światowej Patkowski wstąpił ochotniczo do Legionów, lecz szybko został zwolniony ze względu na stan zdrowia (już w czasach szkolnych chorował na gruźlicę i przebywał w sanatorium dr. Dłuskiego w Kościelisku koło Zakopanego). Wrócił wtedy do Sandomierza i uczestniczył w organizowaniu prywatnego gimnazjum polskiego, w którym następnie uczył łaciny i języka polskiego. W gimnazjum zorganizował teatr amatorski, spółdzielnię uczniowską "Jutrzenka", opiekował się dwutygodnikiem "Spójnia". W latach 1921-1923 pracował jako nauczyciel języka polskiego w Seminarium Nauczycielskim w Sandomierzu. W tym czasie opublikował m.in. odczyt "Umysłowość i artyzm Henryka Sienkiewicza".
W roku 1923 Aleksander Patkowski wraz z żoną Zofią z Barabaszów, poślubioną w 1922 roku, przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko jednego z dyrektorów Towarzystwa Urządzeń Szkolnych i Laboratoryjnych "Urania". Od roku 1928 aż do wybuchu II wojny światowej pracował jako radca w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Prowadził również wykłady o Polsce współczesnej na Państwowym Wyższym Kursie Nauczycielskim.
W czasie pobytu w Warszawie Aleksander Patkowski współredagował wiele czasopism i prac zbiorowych: m.in. w 1925 roku kwartalnik "Nauka i Szkoła", w latach 1929-1936 "Polską Oświatę Pozaszkolną", w latach 1934-1939 "Ziemię". W roku 1931 została wydana praca zbiorowa pt. "Pamiętnik Świętokrzyski", a w roku 1934 "Ruch regionalistyczny w Europie". W roku 1938 w serii wydawniczej "Cuda Polski" ukazała się monografia Aleksandra Patkowskiego poświęcona jego ukochanemu rodzinnemu regionowi "Sandomierz - Góry Świętokrzyskie".
W działalności społecznej Aleksander Patkowski poświęcił się głównie kształceniu nauczycieli szkół powszechnych. Już w okresie sandomierskim organizował dla nauczycieli wakacyjne kursy na poziomie uniwersyteckim, na które zapraszał jako wykładowców wielu znanych uczonych. W celu kontynuowania kursów i zapoczątkowanych tam prac założył w Sandomierzu Powszechny Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Konarskiego. W roku 1925 zorganizował następną taką placówkę, tj. Powszechny Uniwersytet Regionalny im. St. Witkiewicza w Zakopanem. Działalność Patkowskiego na tym polu była inspiracją dla Żeromskiego (dramat "Uciekła mi przepióreczka"). Nazwisko Przełęckiego ma związek z nazwiskiem ojczyma A. Patkowskiego, Stefana Przyłęckiego, który był kolegą szkolnym autora dramatu. Patkowski nawiązał (być może powołując się na swojego ojczyma) kontakt listowny, a następnie osobisty ze St. Żeromskim i jego pierwszą żoną, która wyznaczyła go jako jednego z wykonawców swojego testamentu. Spośród innej działalności społecznej A. Patkowskiego należy wymienić jego pracę w Zarządzie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, którego był wiceprezesem. Patkowski był jednym z inicjatorów podjęcia pracy nad "Słownikiem Geograficznym Polski". Na krótko przed wojną wyszedł pierwszy tom "Słownika", poświęcony Pomorzu. Wraz z Januarym Kołodziejczykiem był inicjatorem powstania Komitetu Ochrony Puszczy Jodłowej, w którym pełnił funkcję sekretarza. Dzięki działalności Komitetu utworzono w Górach Świętokrzyskich Park Narodowy im. Stefana Żeromskiego. Staraniem Komitetu zorganizowano w roku 1936 w Warszawie Wystawę Świętokrzyską w celu spopularyzowania piękna Gór Świętokrzyskich. Wystawę przeniesiono następnie do Kielc. Za działalność społeczną i kulturalną przyznano Aleksandrowi Patkowskiemu Złoty Krzyż Zasługi oraz Złoty Wawrzyn Akademicki za wybitne zasługi dla dobra literatury polskiej.
Podczas okupacji hitlerowskiej Aleksander Patkowski został aresztowany, a następnie 12 stycznia 1941 roku przewieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie otrzymał nr 9861 i po przeszło rok trwającej męczarni zmarł 22 marca 1942 roku. Brak, niestety, wiarygodnych przekazów o okolicznościach jego śmierci. Listy pisane przez Aleksandra Patkowskiego z obozu do żony zaginęły podczas powstania warszawskiego. W jednym z ostatnich listów napisał: "...mogiły mojej nie znajdziecie, duchem jestem z wami i każdą cząstką ziemi sandomierskiej". Wiadomo z relacji, że podczas pobytu w obozie próbował podtrzymywać współwięźniów na duchu przez prowadzenie wykładów z historii Polski.
Po drugiej wojnie światowej jedna z ulic Sandomierza i sandomierski Oddział PTTK zostały nazwane jego imieniem. W latach 1985-2001 I Liceum Ogólnokształcące zlokalizowane w tym czasie przy ul. Leona Cieśli nosiło imię Aleksandra Patkowskiego.
Prof. dr hab. inż. Stanisław Płaza
Urodził się 10 listopada 1939 roku w Wysiadłowie w rodzinie chłopskiej niedaleko Sandomierza. Do I Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Długosza uczęszczał w latach 1952-1956. Po maturze studiował na Wydziale Chemii Politechniki Łódzkiej, którą ukończył w 1962 roku.
Następnie przez cztery lata pracował kolejno w Zakładach Przemysłu Barwników w Zgierzu, Przedsiębiorstwie Robót Izolacyjnych i Antykorozyjnych w Łodzi, Centralnym Laboratorium Przemysłu Bawełnianego w Łodzi, a od 1966 roku do chwili obecnej pracuje na Uniwersytecie Łódzkim. Pracę doktorską z chemii obronił w 1972 roku, habilitację w 1987 r. i jeszcze w tym samym roku został profesorem tego Uniwersytetu na Wydziale Fizyki i Chemii, a profesorem zwyczajnym, tzw. Belwederskim, w 1998 roku.
Naukowo zajmuje się trybologią (interdyscyplinarną dziedziną wiedzy o tarciu, zużyciu materiałów, smarowaniu i nowych materiałach, w tym o nanokompozytach) oraz tribochemią i nanotribologią, naukami o procesach chemicznych i zjawiskach tarcia na poziomie cząsteczek. Zajmując się pracą badawczą współpracuje z ośrodkami naukowymi w USA, Francji, Hiszpanii i Chinach, uczestniczy w konferencjach naukowych. Współpraca z przemysłem zaowocowała wdrożeniem sześciu patentów. Uczestniczył w kilku stażach zagranicznych (Wielka Brytania, Francja, Hiszpania). Profesor Płaza jest organizatorem odbywającej się co cztery lata międzynarodowej konferencji naukowej "Tribochemia".
Na Uniwersytecie Łódzkim prowadzi wykłady z technologii chemicznej, technologii petrochemicznej, technologii polimerów i tribologii. Sprawuje opiekę nad magistrantami i doktorantami. W swym dorobku naukowym ma ponad 60 publikacji naukowych, w tym książkę "Fizykochemia procesu tarcia". W latach 1991-1994 pełnił funkcję Prodziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UŁ. Obecnie jest Kierownikiem Katedry Technologii Chemicznej i Ochrony Środowiska UŁ.
Profesor Płaza jest członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Tribologicznego oraz Sekcji Eksploatacji Maszyn Komitetu Budowy Maszyn PAN. Za osiągnięcia naukowe i dydaktyczne został wielokrotnie nagrodzony Nagrodą Rektora UŁ, uhonorowany Złotą Odznaką UŁ w 1985 roku, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi w 1986 roku. Mieszka na wsi pod Łodzią.
Prof. dr hab. Zdzisław Prochowski
Urodził się w 1926 roku. W 1939 roku zdał egzamin wstępny do Gimnazjum im. J. Piłsudskiego w Sandomierzu. W okresie okupacji hitlerowskiej, w połowie 1942 roku, w ramach tajnego nauczania zdał "małą maturę". Materiał programowy przewidziany dla liceum typu przyrodniczego zrealizował na Komplecie Tajnego Nauczania, zorganizowanym dla tych uczestników podchorążówki AK w Sandomierzu, którzy mieli "małą maturę". Opiekunką kompletu i zarazem pełnomocnikiem do spraw tajnego nauczania z ramienia Delegatury Rządu była prof. Halina Stecka. Podchorążówkę ukończył w sierpniu 1943 roku, natomiast maturę zdał w maju 1944 roku. W czasie okupacji był żołnierzem AK, walczył w sandomierskim Kierownictwie Dywersji, Zgrupowaniu Partyzanckim "Ponury", a w 1944 roku w 2 pp. Legionów AK. W 1943 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Po powrocie z partyzantki do Sandomierza uniknął aresztowania przez NKWD. Poszukiwany przez UB i NKWD musiał się ukrywać. W październiku 1945 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W grudniu 1945 roku zagrożony aresztowaniem przerwał studia i przeniósł się do Łodzi, gdzie w styczniu 1946 roku podjął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jednakże już w kwietniu tego roku został aresztowany przez UB w Łodzi. Po kilku miesiącach śledztwa został przewieziony do gmachu UB w Sandomierzu, gdzie spędził 11 miesięcy oraz dwa tygodnie w miejscowym więzieniu. Ostatecznie bez rozprawy w sądzie został zwolniony z "aresztu prewencyjnego". Wrócił na drugi rok studiów z obowiązkiem uzupełnienia zaległych egzaminów. W listopadzie 1947 roku jeszcze jako student został młodszym asystentem. Studia ukończył uzyskując stopnie magistra ekonomii i magistra prawa.
Pracował jako nauczyciel akademicki przez 48 lat w zakresie nauk ekonomicznych. Przeszedł wszystkie szczeble drogi naukowej do profesora zwyczajnego ekonomii. Przez 25 lat pełnił funkcję Kierownika Zakładu i Katedry Ekonomii, 12 lat był prodziekanem lub dziekanem, przez 10 lat - członkiem senatu UŁ. W pracy naukowej zajmował się teorią lokalizacji i gospodarką przestrzenną, w tym regionalną, ekonomiką inwestycji i budownictwa oraz samorządem terytorialnym. Dorobek naukowy prof. Zdzisława Prochowskiego obejmuje ponad 200 pozycji bibliograficznych, w tym 26 książek. Wypromował ponad 500 magistrów, 14 doktorów oraz 2 habilitantów.
Ponad 20 lat był członkiem Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN oraz wielu rad szczebla krajowego, resortowego i regionalnego. Jest członkiem kilku towarzystw naukowych polskich i międzynarodowych, nieetatowym członkiem Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi, członkiem Krajowego Zarządu Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego i prezesem PTE Oddział w Łodzi oraz członkiem Prezydium Zarządu Okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK w Łodzi.
Otrzymał wiele nagród naukowych i odznaczeń, między innymi Krzyże Komandorski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, kilka odznaczeń zagranicznych. Najbardziej sobie ceni pierwsze odznaczenie, tj. Krzyż Walecznych oraz ostatnie Złotą Odznakę Honorową PTE z Wieńcem.
